Fobia społeczna. Patologiczna nieśmiałość, a może ciężar doświadczeń?

W jaki sposób zdefiniować fobię społeczną? Najczęściej i najprościej określana jest jako zaburzenie lękowe. Osoby, które podjęły leczenie i uzyskały diagnozę, opisują ten stan jako niewyobrażalnie silny lęk przed interakcją ze społeczeństwem. Mowa tu o lęku nie tylko przed wystąpieniami publicznymi, ale także przed wyjściem na zakupy, do lekarza czy pracy, a nawet przed przeprowadzeniem telefonicznej rozmowy. Łatwo się więc domyśleć, że taki stan nieleczony, utrzymujący się zbyt długo może doprowadzić to znacznego utrudnienia lub uniemożliwienia funkcjonowania chorego w społeczeństwie. Dlatego w przypadku tej fobii ważne jest podjęcie leczenia pod okiem specjalisty.

Introwersja a fobia społeczna

Zarówno introwertyk, jak i osoba z lękiem społecznym starają się przebywać z dala od zgromadzeń. Dlatego często osoby nieznające tematu fobii społecznej mogą mylić oba te stany. Różnice są jednak diametralne. Przede wszystkim różne są powody, dla których następuje rezygnacja z obcowania z ludźmi. Introwertyk zazwyczaj zna siebie i swoje potrzeby. To on wybiera chwilowe lub dłuższe “trzymanie się na uboczu”. Powodem może być na przykład chęć odpoczynku, tzw. reset. Natomiast osoba czująca lęk przed otoczeniem pozostaje w domu, dlatego że boi się oceny, krytyki innych czy braku akceptacji. Zostaje, choć chciałaby wyjść na miasto ze znajomymi. Nie jest to więc świadomy i wolny wybór. Inną różnicą jest niemalże ciągłe analizowanie i ocenianie siebie, które towarzyszą osobie doświadczającej fobii. Introwersja jest z kolei cechą osobowości – według różnych szacunków osobowość introwertyczną posiada od 25 do blisko 50 proc. społeczeństwa. A więc da się z tą cechą funkcjonować, natomiast lęk społeczny diametralnie utrudnia i zmienia życie.

Najczęstsze źródła lęku społecznego

Choć nauka wciąż szuka precyzyjnej odpowiedzi, jakie są przyczyny rozwoju tego zaburzenia, to obecnie specjaliści wskazują na trzy najczęstsze uwarunkowania:

• neurobiologiczne – wskazuje się tu zmiany w mózgu, takie jak m.in. nieprawidłowe funkcjonowanie neuroprzekaźników,
• genetyczne – mowa o dziedziczeniu pewnych skłonności. Zwolennicy tego spojrzenia zwracają uwagę, że fobia społeczna może wystąpić z większym prawdopodobieństwem u osoby, w której rodzinie ktoś cierpiał na podobne zaburzenie,
• psychospołeczne – to chyba najpopularniejsze i najszersze źródło rozwoju lęku społecznego. Decydującą rolę odgrywa środowisko, w jakim urodził się i dorastał pacjent. Ogromny wpływ na przebieg choroby ma to, czy w dzieciństwie, młodości doświadczał nękania, prześladowania lub odrzucenia przez bliskich lub rówieśników. Z drugiej strony, nie bez znaczenia okazuje się także nadmierna kontrola rodziców, brak zaufania i nadopiekuńczość. To czynniki, które od najmłodszych lat mogą stopniowo budować w nas lęki.

Krótko o objawach

Psychiczne, wewnętrzne

• panika, lęk, strach, stres;
• rozdrażnienie, nerwowość;
• niepewność, uczucie braku kontroli;
• panika, gotowość do “walki lub ucieczki”, czyli silna, impulsywna reakcja obronna, mobilizująca.

Fizyczne, zewnętrzne

• potliwość;
• zaburzenia mowy, np. jąkanie się, słowotok lub blokada w mówieniu;
• odruch wymiotny, nudności;
• problem z oddychaniem;
• kołatanie serca;
• nieuzasadniony płacz;
• drżenie rąk lub innych części ciała;
• mogą występować bóle brzucha i głowy.

Kogo dotyka fobia społeczna i ile czasu trzeba, by postawić diagnozę

Według badań pierwsze symptomy schorzenia widoczne są już w wieku dziecięcym. Mogą się rozwijać wraz z dorastaniem, pod wpływem różnych przykrych doświadczeń, o których była mowa wcześniej. Jak się okazuje, znaczna część osób z fobią społeczną przejawia pierwsze zaburzenia między 8. a 15. rokiem życia. Wraz z wiekiem ryzyko wystąpienia choroby – według różnych badań – jest wyższe u kobiet niż u mężczyzn. W przypadku dzieci i młodzieży objawia się podobnie często u obu płci. Specjaliści podkreślają, że okres rozwoju fobii społecznej może być zróżnicowany, jednak do jej zdiagnozowania dochodzi po co najmniej kilkumiesięcznej obserwacji nawracających, nieprzemijających i utrzymujących objawów zaburzenia. Analizując historie rozwoju tej choroby u wielu pacjentów, eksperci wskazują, że momentem, który jest przełomowy i decyduje o tym, że pacjent szuka pomocy, często jest nagły epizod, stresujący moment utrzymujący się dłużej niż wcześniejsze, pojedyncze upokarzające doświadczenie społeczne i utrata kontroli nad sobą. Mówiąc prościej, wymienione czynniki, których następstwem jest pogorszenie samopoczucia, lęk i strach przed ponownym, podobnym wydarzeniem. Wielu pacjentów dostrzega, że sami nie poradzą sobie z tymi stanami, zwłaszcza jeśli zaczynają się one nasilać.

Metody leczenia fobii społecznej

Specjalista zaczyna od rozpoznania za pomocą szczegółowego wywiadu przeprowadzonego z pacjentem i sporządzenia opisu historii choroby. Terapia dobierana jest indywidualnie. Jednak podstawową metodą procesu leczenia przeważnie jest psychoterapia. Najczęściej stosowaną i przynoszącą dobre rezultaty w przypadku tego typu zaburzenia jest terapia poznawczo-behawioralna. Wyspecjalizowany psycholog, psychoterapeuta, czy psychiatra stopniowo pomaga uwolnić się pacjentowi z błędnych, negatywnych schematów myślowych dotyczących poszczególnych relacji społecznych i konkretnych sytuacji, które wywołują u pacjenta lęk. Poza terapią indywidualną w wielu przypadkach zalecana jest następnie terapia grupowa (wszystko zależy od przebiegu i postępów leczenia). Dla przykładu udział chorego w warsztatach umożliwia nawiązywanie kontaktu z innymi uczestnikami. Otwieranie się na innych przebiega pod okiem specjalistów, co daje także kolejne pole obserwacji pacjenta i pomaga w uskutecznianiu leczenia. Wspomagającą rolę w tym procesie może, ale nie musi odegrać farmakoterapia. Stosowane są tu leki podawane często w leczeniu depresji.

Zawalcz o lepsze życie, życie bez lęku

Trzeba jeszcze uświadomić sobie dwie bardzo ważne rzeczy, po pierwsze zwracanie się o pomoc nie jest oznaką słabości, a raczej wolą walki o lepsze jutro. Po drugie fobia społeczna nie jest zaburzeniem, które w cudowny sposób samo ustąpi. Co więcej, nieleczona może doprowadzić do rozwoju kolejnych schorzeń, jak depresja, czy różne formy uzależnienia. To powinno uzmysławiać, jak istotne jest szybkie zgłoszenie się do specjalisty i podjęcie terapii. Dzięki leczeniu pacjent zaczyna uczyć się radzić sobie z sytuacjami lękowymi, a to z kolei stopniowo łagodzi objawy fizyczne, np. drżenie rąk. Gdy pacjent odzyskuje kontrolę nad emocjami i stresem, inne symptomy fobii społecznej są słabsze lub całkowicie ustępują. Pacjent dzięki terapii może także sam przełamywać bariery, które nadbudowały w nim lęk przed społeczeństwem. Korzystanie z pomocy specjalisty już na samym początku daje pewną strefę bezpieczeństwa, pacjent czuje, że już nie jest z tym problem sam. Dzielenie się doświadczeniami, które są dla osoby doświadczającej fobii niezwykle trudne, pomaga jej również spojrzeć na sytuacje lękowe z nowej perspektywy, którą rysuje przed nią psycholog, psychiatra. Specjalista daje też wskazówki na sposób wyjścia z “zaklętego kręgu”, jaki tworzy fobia społeczna.